რა საერთო აქვს წიწიბურას შეკვრას, მაგიდის ნათურასა და ჟირაფს? – უკრაინელი ოჯახის სამი თილისმა

პავლენკოების შვიდსულიან ოჯახს ეს სამი ნივთი სახლს აგონებს, რომელიც ჟიტომირის ოლქის სოფელში მიატოვეს, როცა უკრაინიდან პოლონეთისკენ გაიქცნენ. მათ ხომ ბარგში ბევრი ვერაფრის ჩალაგება მოასწრეს.

45 წლის ალიონას და 48 წლის ვიქტორს ხუთი შვილი ჰყავთ: ნადია, ვიკა, იანა, ანდრეი და მიროსლავა – უფროსი 24-ის, ყველაზე პატარა კი 7 წლის. უფროსი გოგოები, იანა და ვიკა დამოუკიდებლად ცხოვრობდნენ; ერთი კიევში, მაგისტრატურაზე სწავლობდა და კერძო სკოლაში, უკრაინულის მასწავლებლად მუშაობდა, 22 წლის ვიკა კი მედდა იყო ჟიტომირში. ვიქტორი პერიოდულად იცვლიდა სამსახურებს, ალიონაც ხან დამლაგებლად მუშაობდა, ხან დიასახლისობდა – პავლენკოებს ხომ პატარა სოფელში დიდი კარი-მიდამო ჰქონდათ: ერთი კერძო სახლის გარდა, ახალ, ორსართულიან სახლსაც აშენებდნენ, ბოსტანი, ძროხები, ქათმები, ძაღლი და კატა. ყველაფერი ერთ მეზობელ ქალს დაუტოვეს, როგორც კი ქალაქის მიტოვების საშუალება მიეცათ.

ეს ღამით მოხდა. ალიონა არეულად, ნაწყვეტ-ნაწყვეტ ყვება ამბავს.

„28-ში რომ გავიგონეთ კიევ-ჟიტომირის ტრასაზე პირველი აფეთქება, მაგ ღამის მერე ტანსაცმელი არ გაგვიხდია. რაკეტები, აფეთქებები. თვითმფრინავები. სახლი ზანზარებს. მეშინოდა. მეშინოდა ბავშვების გამო – ერთი კიევში იყო, ერთი ჟიტომირში, სამი ბავშვი ჩემთან. ქმარი ტერობორონაში იყო. სახლში თუ ვიყავით, სარდაფში ეგრევე. ფანჯრის ქვეშ. აბაზანაში. ხელები კანკალებს…“

ორი მარტის ღამე თენდებოდა, როცა „გრადების“ ელვარება ძალიან ახლოს დაინახა. მეზობლებთან გავარდა და იქ მინივენი დახვდათ, საზღვართან გაგიყვანთ ამაღამ, თუ გინდათო. სამი ოჯახი წავიდა, ოღონდ არ იცოდნენ, სად. გზაში მსჯელობდნენ, იქნებ რუმინეთი, იქნებ სლოვაკეთი… პოლონეთი იმიტომ გადაწყდა, რომ გზა ყველაზე მოკლე იყო.

აქამდე საზღვარგარეთ მხოლოდ უფროსი შვილი, ნადეჟდა იყო ნამყოფი.

საზღვარზე, ნახევრად ინგლისურად, ნახევრად რუსულად გააგებინეს მოხალისეებს, რომ წასასვლელი არსად ჰქონდათ. ელოდნენ, ვიღაც მოვიდა, ვარშავაში გაგიყვანთო, იქნებ იქ გიპოვოთ დასარჩენიო. მერე ისევ ბევრი იმგზავრეს, ვარშავაში, სხვა ქალაქში, ისევ ვარშავაში, სანამ არ გამოჩნდებოდა თავისუფალი სახლი, სადაც მიიღებდნენ. გზად საშინელ ამბებს ისმენდნენ – ყველა მოხალისე სანდო არ არისო, თურმე ხალხს იტაცებენ და ორი გოგო დაიკარგა სადგურიდანო… ძალიან შეეშინდათ. ტყუილს და მართალს ვერც გაარკვევდნენ. მაგრამ, საბოლოოდ, ორ დღეში სანდომიანი პოლონელების ოჯახში, ვარშავის შეძლებულ შემოგარენში ამოჰყვეს თავი.

ანეტა შტრემაზალსკას სამსართულიანი სახლი პატარა ქალაქ კომოროვშია. მიუხედავად იმისა, რომ ანეტას მეუღლე, ორი შვილი და დედა ამ სახლში ცხოვრობენ, ადგილი მაინც ბევრი ჰქონდათ.

„თავიდან მეგონა, რომ ეს ძალიან მდიდარი ადამიანების სახლია. მაგრამ ახლა ვხვდები, რომ აქ საშუალო შემოსავლის ადამიანები ცხოვრობენ“, – ალიონა მიზიარებს აღმოჩენას, რომელიც მისთვის ყველაზე უცნაური იყო პოლონეთში. ფართო, ნათელ ოთახებში მაინც უხერხულად გრძნობს თავს. გონებაში ერთი კითხვა უტრიალებს – „როდემდე?“

„მაინც ვსარგებლობთ მათი მასპინძლობით. გასაგებია, რომ ტვირთი ვართ, ეს უსასრულო არ იქნება“, – ამბობს ალიონა და თან წამოღებული საბუთების გროვას ახარისხებს.

საბუთები, ტანსაცმელი, პატარა ზურგჩანთები, მეტი არაფერი. „ბავშვები რომ წამოვიყვანე ყველა, ეგ არის ჩემთვის მნიშვნელოვანი, დანარჩენი არაფერი მაქვს გამორჩეული“. ეს საბუთები ალიონასთვის ახლა მომავლის გასაღებია, რადგან შრომისუნარიანმა უფროსებმა პოლონეთში მუშაობისთვის საჭირო საიდენტიფიკაციო კოდი PESEL უნდა მიიღონ. მაგრამ ალიონას თან უნდა, საბუთები მოაწესრიგოს, თან ფეხს ითრევს – იქნებ და არ იყოს საჭირო?

„ყოველდღე ვფიქრობ დაბრუნებაზე, ყოველდღე. ვუყურებთ ამბებს, ვკითხულობთ და ხან დავგეგმავთ სახლში წასვლას, ხან გადავიფიქრებთ. გუშინ ვგეგმავდით, დღეს უკვე სხვა სურათია. თან ვხვდები, ასე შეუძლებელია გაგრძელება, რაღაც უნდა გადავწყვიტო. ბავშვები რომ არა, აუცილებლად დავბრუნდებოდი“.

სამშვიდობოს გამოსული ალიონა სიმშვიდეს ვერ პოულობს. ამას მამასთან კონფლიქტიც ემატება. „მაცახცახებს, როცა ველაპარაკები“, – მეუბნება. მამა რუსეთში ცხოვრობს და ჯიუტად არ იჯერებს, რომ ალიონამ და მისმა მეუღლემ ადეკვატური გადაწყვეტილება მიიღეს.

„მიუხედავად იმისა, რომ მისი შვილი და შვილიშვილები ბომბებს გაურბიან, მეუბნება, ეს თქვენ ხართ, თქვენ დაიწყეთ ყველაფერი, აი, რომ მორჩება ეს ყველაფერი, მე თვითონ მოგატარებ უკრაინას მანქანით და ნახავ, რომ ეს ყველაფერი ტყუილია, რასაც გაჩვენებენ, სად წახვედით საერთოდ?“ – მამაზე ლაპარაკს წყვეტს და შეფიქრიანებული, საბუთების გადარჩევას უბრუნდება. მე მანსარდაში ავდივარ, სადაც უფროსი გოგონები დაბანაკდნენ. ნადია ეს-ესაა, ონლაინგაკვეთილს მორჩა. რომ ვუხსნი, სახლიდან წამოღებული ძვირფასი ნივთების გადაღება მინდა-მეთქი, სახე უბრწყინდება და პატარა ზურგჩანთიდან უცებ წიწიბურას შეკვრას იღებს.

„ეს წიწიბურა ჩემმა შეყვარებულმა, არტიომმა ჩამილაგა, კიევიდან რომ მოვდიოდი. სახლი გაგახსენოსო, შავი დღისთვისო. ჯერჯერობით არ ვაპირებ გახსნას. ისე ძალიან მიყვარს წიწიბურა“, – იცინის ნადეჟდა, თან მომწვანო წიწიბურას პარკს ხელში ათამაშებს. მერე ნაღვლიანად ამატებს: „ის იქ დარჩა, ტერიტორიულ თავდაცვაშია. მე ძალიან დიდხანს ვფიქრობდი, დავრჩე თუ არა. ისეთი უსამართლობის განცდა მაქვს, რომ მთელი ცხოვრება, რომელიც დაგეგმილი მქონდა, ახლა კითხვის ქვეშაა. ბოლოს გადავწყვიტე, რომ ჩემი მასწავლებლის უნარები ბავშვებს ყველაზე მეტად გამოადგებოდათ, ამიტომ ყოველდღე ონლაინგაკვეთილებს ვატარებ, უფასოდ“.

ნადიას მოსწავლეებიც დაიფანტნენ. მასწავლებელო, მე უკვე ბერძნულად ათამდე ვიცი თვლა, – თავს იწონებს ნადიას ერთ-ერთი მოწაფე. ზოგი საბერძნეთიდან ერთვება, ზოგი ნორვეგიიდან, ზოგი უკრაინიდან. გაკვეთილები უხარიათ. ნადია ამბობს, რომ დავალებებსაც მონდომებულად აკეთებენ, რადგან ახლა უკრაინული ენა მათთვის სახლთან დამაკავშირებელი მნიშვნელოვანი ძაფია. ვეუბნები, აქაურ სკოლაში ხომ უკვე ბევრი უკრაინელი ბავშვია, მასწავლებელი აქაც დასჭირდებათ-მეთქი. „კი, მაგრამ უკრაინელი მასწავლებლებიც ძალიან, ძალიან ბევრია უკვე აქ“, – ნადია უკვე რამდენიმე სკოლაში იყო მისული, მაგრამ ადგილები აღარ იყო. პოლონურის კურსებზე კი, სადაც 30 ადგილი იყო გამოცხადებული, სულ ცოტა, 60 ადამიანი დახვდა.

იანა და ანდრეი უკვე ორი კვირაა კომოროვის სკოლაში დადიან, პოლონურ კლასში. გესმის-მეთქი? ათი წლის ანდრეი მეოთხე კლასში უნდა სწავლობდეს, მაგრამ მეორეში დასვეს და ამიტომ, ენობრივი ბარიერის მიუხედავად, ყველაფერი ნაცნობი და ადვილია. სკოლა არც იქ მიყვარდა, არც აქ, ხვალაც უნდა წავიდე? – ეკითხება უფროს დას სიცილ-სიცილით.

არადა, მხიარული ბიჭი, რომელიც პოლონეთში მოგროვებულ ახალ სათამაშოებს ასეთი ხალისით მათვალიერებინებს, ორი კვირის წინ შიშისგან საჭმელს ვეღარ ჭამდა. ალიონა მეუბნება, ანდრეის გამო უფრო გადავწყვიტე ასე სწრაფად წამოსვლაო. რამეს შეჭამდა თუ არა, აღებინებდაო. როდესაც მოდიოდნენ, ანდრეიმ მხოლოდ ერთ რამეს დასტაცა ხელი, ჟირაფის ბრელოკს, და ისიც უფროს დას, ვიკას აჩუქა. ახლა ვიკა მას ყველგან დაატარებს.

უცხო ქალაქში ახალი სკოლა 12 წლის იანასაც ეუცნაურება. „მოსაწყენია, გულს ვერ ვუდებ. მთელი გაკვეთილები ვხატავ ხოლმე, აი, შეხედე“, – და თავის ბლოკონტს ფურცლავს, რომელიც ვარსკვლავებითა და გულებითაა გავსებული. მშობლებზე ცოტა ნაწყენია – ჩანთა სწრაფ-სწრაფად, იმათ ჩაულაგეს და თავად ვერაფრის ჩადება ვერ მოასწრო, მათ შორის, სახატავების. როცა ვეკითხები, რაიმე ნივთი ხომ არაა, სახლს რომ გახსენებდეს-მეთქი, გაბადრული მეუბნება – კი, ჩვენი ლამპარი – და ქვედა სართულზე ჩარბის, ამოსატანად.

„ვიცი, რა ლამპარზეც ამბობს, – მეუბნება ნადეჟდა, – ეს ჩვენი ოჯახის თილისმაა“. პავლენკოები გრძელ ღამეებს სარდაფში, ქურთუკებით, ამ ერთი ლამპრის შუქზე ატარებდნენ, სანამ არ დაუჯდებოდათ. დღისით დატენიდნენ და ღამე – ისევ სარდაფში. იანას ლამპარი ამოაქვს და აღტაცებული, კალთაში მიდებს. ერთი უბრალო, ჩინური დასაკეცი ნათურაა, მაგრამ ამ ოჯახისთვის ყველაზე ბნელ დროს ანათებდა.

შუქს ვაქრობთ და წრეში ვსხდებით. დები და ძმა ნათურის შუქს უყურებენ, მე კი მათ სახეებს ვაკვირდები. ცივი სარდაფის მაგივრად ახლა თბილ მანსარდაში სხედან, სხვის სახლში. უსაფრთხოდ, მაგრამ სიმშვიდეს მაინც ვერ პოულობენ – იქნებ და, შეძლონ მალე დაბრუნება?”

რადიო თავისუფლება