იერუსალიმის პატრიარქის უცნობი წერილი ქეთევან ჟურულისადმი

საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკის ფინანსთა და ვაჭრობა-მრეწველობის პირველი მინისტრის, გიორგი ჟურულის დედა გახლდათ იმ დროისთვის ფრიად განათლებული და ქართველ საზოგადოებაში ცნობილი ქალბატონი – ქეთევან ლუარსაბის ასული ნამორაძე (დაბ. 1842 წლის 30 ნოემბერს).

გიორგი ჟურულის მამა, დურმიშხან ჟურული 1877-1878 წლების რუსეთ-ოსმალეთის ომის აქტიური მონაწილე იყო. აჭარის დედასამშობლოს წიაღში დაბრუნების შემდეგ, კარიერა ბათუმში განაგრძო. დურმიშხან ჟურულის ოჯახი ქართული კულტურის ემისრად იქცა. დურმიშხან ჟურულის მეუღლის – ქეთევანის სახელს არაერთი მნიშვნელოვანი ღონისძიება უკავშირდება, მათ შორის არის ბათუმის თეატრის დაარსება.

ქეთევან ჟურულის ინიციატივით, 1879 წლის 20 ივლისს ბათუმის სცენისმოყვარეთა მონაწილეობით პირველი წარმოდგენა გაიმართა: “განა ბიძიამ ცოლი შეირთო?” (ზურაბ ანტონოვი) და “ცოლი თუ გინდათ, ეს არის” (ვასო აბაშიძის “ვოდევილი”). სწორედ ეს თარიღი ითვლება ბათუმის თეატრის დაარსების დღედ.

“და სუდიასა, აი იმ კუკნასა, სულ ვათამაშებ ლეკურ-ბუქნასა”.

დაიჯინა – ეს ადგილი ამოშალეთო, ამის თქმის ნებას ვერ მოგცემთ, სამსახურიდან დამითხოვენო. დიდი შეტაკება მოუვიდათ ცოლ-ქმარს ამის თაობაზე; ქეთევანმა ჩააჩუმა შეშინებული პოლიცმეისტერი. ლექსი არ ამოიშალა”.

ბათუმში მცხოვრებ დურმიშხან ჟურულის ოჯახის შესახებ საინტერესო ინფორმაციას გვაწვდის ავქსენტი ცაგარელი. მისი გადმოცემით, ბათუმის პოლიცმეისტერი საკმაოდ გავლენიანი ადამიანი იყო ქალაქის ადმინისტრაციის წარმომადგენელთა შორის, მისი ოჯახი კი ბათუმში ჩასული ქართული კულტურის მოღვაწეთა მზრუნველი მასპინძელი. ავქსენტი ცაგარელის ცნობით, სცენისმოყვარეთა თუ კულტურული საზოგადოების სხვა წარმომადგენელთა მიმართ განსაკუთრებული სითბოთი გამოირჩეოდა პოლიცმეისტერის მეუღლე – ქეთევან ჟურული. აღსანიშნავია, რომ ბათუმში პირველი ქართული წარმოდგენის შემდეგ აჭარის შემოერთებას მიეძღვნა თბილისის თეატრალური კომიტეტის დრამატული დასის გასტროლები. 1878-1879 წლებში თბილისში საცდელი სეზონის ჩატარების შემდეგ დასმა საქართველოს არაერთი კუთხე მოიარა. წარმოდგენები გაიმართა გორში, ქუთაისსა და ფოთში. ბოლოს თეატრალური დასი ბათუმში ჩავიდა. ამის შესახებ ავქსენტი ცაგარელი წერს: “ქართველ ოჯახებში მაშინ ბათუმში მეთაურობდა პატივცემული დურმიშხან ჟურულის ოჯახი; ბ. დურმიშხანი ბათუმის პოლიციის უფროსი ბძანდებოდა და, მაშასადამე, ადმინისტრაციის წარმომადგენელთა შორის გავლენიანი პირი იყო. ბათუმში ეს პატიოსანი ოჯახი აღმოგვიჩნდა მუქთა სასტუმროდ: სადილ-ვახშამი ამ ოჯახში ჩვენთვის ყოველთვის მზად იყო, და რაც შეეხებოდა ჩვენი სცენის საჭიროებას, დარბაისელი ქეთევან ჟურულისა არაფერს არ ჰზოგავდა დასახმარებლად”.

ბათუმში ამ დროს იმყოფებოდა პრინცი კონსტანტინე ოლდენბურგელი, რომელსაც თბილისელი სტუმრების გასამასპინძლებლად, ევროპიდან გამოწერილი სასმელები ქეთევან ჟურულისთვის გადაუცია.

ბათუმში დამკვიდრებული ქეთევან ნამორაძე-ჟურული საქველმოქმედო საქმიანობასაც მისდევდა. გაზეთ “დროებაში” 1880 წლის 20 თებერვალს გამოქვეყნებულ წერილში ქეთევანი აღნიშნავდა, რომ საღამოებზე, რომელიც ბათუმში მისი ინიციატივით იმართებოდა, უპოვართათვის ცალკე აგროვებდნენ შესაწირს. 1882 წელს ქეთევან ჟურულმა ბათუმში სცენისმოყვარეთა მუდმივმოქმედი წრე შექმნა. ქეთევანის ინიციატივით 1883 წლის 13 თებერვალს ბათუმში დაიდგა გიორგი ერისთავის “გაყრა”.

ქეთევან ნამორაძე-ჟურულისა მეტად აქტიურად იყო ჩართული კულტურულ-საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივ საქმიანობაში. 1886 წლიდან იგი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების ნამდვილი წევრი იყო, ხოლო 1900 წლიდან ამავე საზოგადოების დამხმარე წევრი გორში. ეფემია მაჩაბელთან ერთად, ქეთევან ნამორაძე-ჟურულს დიდი წვლილი მიუძღოდა ცხინვალში ორკლასიანი სასწავლებლის გახსნაში. ქეთევანისა და ეფემიას ინიციატივით არაერთი საქველმოქმედო საღამო გაიმართა. ღონისძიებებიდან შემოსული თანხით მათ ცხინვალის ორკლასიანი სასწავლებლისთვის შენობა შეიძინეს. ასევე ქეთევან ნამორაძე-ჟურულისა და ეფემია მაჩაბლის სახელს უკავშირდება ცხინვალში ბიბლიოთეკის გახსნა, ქალთა საოჯახო სასწავლებლის დაარსება და სხვ. ცხინვალის თეატრთანაც ქეთევანი აქტიურად იყო დაკავშირებული, იგი დავით ჯავახიშვილთან ერთად უძღვებოდა ცხინვალის ქართულ დრამატულ დასს. 1890 წელს, მისი ინიციატივით ცხინვალში წარმოდგენა გაუმართავთ, რომლის შემოსავალი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას უნდა მოხმარებოდა. როგორც 1892 წელს გაზეთ “ივერიაში” გამოქვეყნებული ინფორმაცია გვაუწყებს, ცნობილი ქართველი მწერლისთვის, ალექსანდრე ყაზბეგისთვის ქეთევან ჟურულს ცხინვალში 27 მანეთი შეუგროვებია. აღნიშნული თანხა ქეთევანს გაზეთ “ივერიის” რედაქციისთვის გაუგზავნია. ამის შესახებ გაზეთის რედაქტორი, ილია ჭავჭავაძე წერდა: “ჩვენ მოგვივიდა ქ-ნ ქეთევან ლუარსაბის ასულის ჟურულისაგან ცხინვალში შეგროვილი 27 მანეთი ალექსანდრე ყაზბეგის სასარგებლოთ”. 1893 წელს ქეთევან ჟურულმა საქველმოქმედო საღამო გამართა ქალაქ ჯელალოღლიში (დღევანდელი სტეფანავანი). მიღებული შემოსავალი მან გაზეთ “ივერიის” რედაქციის დახმარებით ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას გადასცა.

ქეთევან ჟურულის ქველმოქმედება მხოლოდ მშობლიური ქვეყნით არ შემოიფარგლებოდა. როგორც ჩანს, იგი წმინდა მიწაზე მოღვაწე ქართველ მონაზვნებსაც ეხმარებოდა. ქეთევანს მიწერ-მოწერა ჰქონდა იერუსალიმის პატრიარქთან. ამას ადასტურებს ჟურულების არქივში შემონახული იერუსალიმის პატრიარქის,სავარაუდოდ, გერასიმე I-ის (1891-1897) წერილი ქეთევან ჟურულისადმი. წერილიდან ირკვევა, რომ ქეთევანს ფულადი დახმარება გაუწევია წმინდა მიწაზე მოღვაწე მონაზვნისთვის, ვინმე ანასტასiasთვის, რომლისთვისაც 30 რუბლი გაუგზავნია. თუმცა ანასტასია (უცნობია, ვინ იყო ეს ქალბატონი და რა ურთიერთობა აკავშირებდა ქეთევანთან) იმ დროისთვის წმინდა მიწაზე არ იმყოფებოდა და საქართველოდან გაგზავნილი თანხა იერუსალიმის პატრიარქმა შეინახა. წერილში ვკითხულობთ:

„მადლიანო ქალბატონო ქეთევან ლუარსაბის ასულო, ქრისტეს მოყვარულო, ჩვენი განზომილებიანი სამყაროს შვილო, უფალი ღმერთისგან მადლი და მშვიდობა თქვენ, წყალობა და გულუხვობა ყოველივე მისი, ჩვენგან კი ლოცვა და კურთხევა პატრიარქისა.

თქვენი, მიმდინარე წლის 12 ივლისის წერილის პასუხად გატყობინებთ, რომ ჩვენს სახელზე გამოგზავნილი და ქართველ მონაზონ ანასტასიასადმი გადასაცემად განკუთვნილი ფულის პაკეტი შიგთავსი 30 რუბლით, ჩვენს მიერ მიღებულია და იმის გამო, რომ ადრესატი იერუსალიმში აღარ იმყოფება, ჩვენ აუცილებლად ჩავთვალეთ ფულის ჩვენთან დატოვება იმ დრომდე, ვიდრე რაიმე ცნობებს არ მივიღებთ ან ადრესატისგან, ან თქვენგან და როდესაც რაიმეს შევიტყობთ, საფოსტო ხარჯების 1 რუბლის დაკავებით, ოცდაცხრა რუბლს გადმოგიგზავნით. იმედი გვაქვს, რომ პატრიარქის წერილის და ფულის მიღებისთანავე თქვენ არ დაგვტოვებთ წერილობითი შეტყობინების გარეშე სწორად მიღების შესახებ, რითაც, რა თქმა უნდა, არ დაუშვებთ ჩვენის მხრივ შეშფოთების არსებობას. შემდგომ ყოვლისა, დაე, უფალი ღმერთის მადლი და მისი უსასრულო წყალობა იყოს თქვენთან, ჩვენი, პატრიარქის კურთხევასთან ერთად.

(დაწერილია) წმინდა ქალაქ იერუსალიმში, 1894 წლის აგვისტოს მე-8 დღე”.

წერილს პატრიარქის ხელმოწერა აქვს.

ქეთევანი 1913 წლის 8 ივლისს, 70 წლის ასაკში გარდაიცვალა. ღვაწლმოსილი ქალბატონი არბოს წმინდა გიორგის გუმბათიან ტაძარში დურმიშხან ჟურულის გვერდით დაკრძალეს.

გიორგი სოსიაშვილი

ისტორიის დოქტორი, გორის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი

“ისტორიანი” .#126