დიდთოვლობა: გამოწვევები და გამოცდილება საქართველოს მსგავსი ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში

დიდთოვლობა სერიოზულ გამოწვევას წარმოადგენს მრავალი ქვეყნისთვის, განსაკუთრებით მათთვის, რომელთა ეკონომიკური დონე საქართველოს მსგავსია. ასეთ შემთხვევებში ზამთრის ბუნებრივ კატასტროფებმა შესაძლოა სერიოზული ზიანი მიაყენოს ინფრასტრუქტურას, ენერგომომარაგებას და ტრანსპორტის სისტემას. შესაბამისად, დიდთოვლობის მართვა მოითხოვს კომპლექსურ მიდგომას, რომელიც მოიცავს პრევენციულ ზომებს, სწრაფ რეაგირებას და საერთაშორისო გამოცდილების გაზიარებას.

დიდთოვლობის გამოწვევები
დიდთოვლობა იწვევს მრავალ პრობლემას, მათ შორის:

• ტრანსპორტის შეფერხება – სუფთა გზების გარეშე შეუძლებელია ლოგისტიკისა და გადაადგილების ორგანიზება, რაც დიდ ზიანს აყენებს როგორც კერძო, ისე ბიზნეს სექტორს.
• ენერგომომარაგების პრობლემები – ელექტროგადამცემი ხაზების დაზიანება იწვევს გათბობისა და საკომუნიკაციო სისტემების შეფერხებას.
• ინფრასტრუქტურის დაზიანება – ხანგრძლივმა და ინტენსიურმა თოვლმა შეიძლება დააზიანოს გზები, ხიდები და შენობები.
• ეკონომიკური ზარალი – დიდთოვლობის გამო შეჩერებული საქმიანობა იწვევს ფინანსურ ზარალს როგორც მოსახლეობისთვის, ისე კერძო და სახელმწიფო სექტორებისთვის.

პრევენციული ზომები და მართვის სტრატეგიები

დიდთოვლობის წინააღმდეგ ბრძოლა მოითხოვს კონკრეტულ ნაბიჯებს:

ინფრასტრუქტურის მომზადება

ქვეყნები, რომლებიც რეგულარულად აწყდებიან დიდთოვლობას, აქტიურად ახორციელებენ ინვესტიციებს ინფრასტრუქტურაში.

• გზების გათბობის სისტემები – ხელს უწყობს ყინულის სწრაფად დადნობას.
• თოვლისგან დამცავი ბარიერები – ზღუდავს თოვლის დიდ მასების დაგროვებას გზებზე.
• მყარი ელექტროგადამცემი ხაზები – უზრუნველყოფს ელექტროენერგიის უწყვეტ მიწოდებას.

თოვლის გაწმენდის ოპერაციები

დიდთოვლობის დროს სწრაფი რეაგირება კრიტიკულია. ქვეყნები იყენებენ:

• თოვლმწმენდი მანქანები – უზრუნველყოფს სწრაფ და ეფექტურ გზების გაწმენდას.
• მარილისა და ქვიშის დამფრქვევები – ხელს უწყობს ლიპყინულის პრევენციას და ტრანსპორტის უსაფრთხო გადაადგილებას.
• სპეციალური სერვისები – რამდენიმე ქვეყანაში Uber-ის მსგავსი სერვისი სთავაზობს მომხმარებლებს თოვლის გაწმენდის მომსახურებას.

საზოგადოების ინფორმირება და განათლება

• მოსახლეობის ინფორმირება – საჭიროა რეგულარული გაფრთხილებები და რეკომენდაციები მედიისა და სოციალური ქსელების საშუალებით.
• საგანგებო სიტუაციების საგანმანათლებლო პროგრამები – მოსახლეობისთვის ცნობიერების ამაღლება თოვლიანი პირობებისას უსაფრთხო ქცევის შესახებ.

ადრეული გაფრთხილების სისტემები

მეტეოროლოგიური სერვისები უზრუნველყოფენ ზუსტ პროგნოზებსა და ადრეულ გაფრთხილებებს, რაც ხელისუფლებას და მოსახლეობას საშუალებას აძლევს, დროულად მოემზადონ.

საერთაშორისო თანამშრომლობა

დიდთოვლობის მართვის წარმატებული გამოცდილების მქონე ქვეყნები იზიარებენ თავიანთ ცოდნასა და ტექნოლოგიებს, რაც ხელს უწყობს ეფექტური სტრატეგიების დანერგვას.

ქვეყნების გამოცდილება

სომხეთი
სომხეთი რეგულარულად აწყდება დიდთოვლობას და სახელმწიფოს მიერ გადადგმული ნაბიჯები მოიცავს:

• გზების გაწმენდა, მარილისა და ქვიშის დაყრა ლიპყინულის პრევენციისთვის.
• საგანგებო სიტუაციების სამინისტროს მიერ მოსახლეობის ინფორმირება.
• ევაკუაციის გეგმების შემუშავება კრიტიკულ რეგიონებში.
• მძიმე ტექნიკის განთავსება სტრატეგიულ ლოკაციებში თოვლის გაწმენდისთვის.

მოლდოვა

მოლდოვაში დიდთოვლობის დროს მთავრობა მობილიზებას უკეთებს როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო სექტორის რესურსებს. მთავარია:

• ცენტრალური გზების გაწმენდის პრიორიტეტიზაცია და საჭირო ტექნიკის მობილიზაცია.
• ელექტრომომარაგების უწყვეტობის უზრუნველყოფა და დაზიანებული ხაზების სწრაფი შეკეთება.
• საგანგებო სიტუაციების მართვის ცენტრების ფუნქციონირება, რომლებიც კოორდინაციას უწევენ დახმარების გაწევას.

უკრაინა

უკრაინას აქვს მკაცრი ზამთრის პირობების მართვის გამოცდილება, რაც მოიცავს:

• ცხელი ხაზების შექმნა მოქალაქეების დასახმარებლად.
• ადრეული გაფრთხილების სისტემების გაძლიერება, რათა მოსახლეობა წინასწარ მოემზადოს.
• რეგიონებში სამხედრო ძალების ჩართვა მძიმე ტექნიკის გამოყენებისთვის.
• საერთაშორისო დახმარების პროგრამების გამოყენება ენერგეტიკული და სამაშველო ოპერაციებისთვის.

საქართველოსთვის რეკომენდაციები

საქართველოს, როგორც ქვეყანას, რომელსაც პერიოდულად დიდთოვლობის საფრთხის წინაშეა. შეუძლია ისარგებლოს შემდეგი რეკომენდაციებით:

• ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება – გზებისა და ელექტროგადამცემი ხაზების გამძლეობის გაძლიერება.
• თოვლის გაწმენდის ოპერატიული სისტემის შექმნა – ტექნიკის შეძენა და რეაგირების ჯგუფების მომზადება.
• მოსახლეობის ინფორმირება – საგანგებო სიტუაციების დროს ქცევის წესების გავრცელება.
• ადრეული გაფრთხილების სისტემების განვითარება – მეტეოროლოგიური სერვისების გაძლიერება.
• საერთაშორისო გამოცდილების გაზიარება – თანამშრომლობა იმ ქვეყნებთან, რომლებიც წარმატებით მართავენ დიდთოვლობას.

დიდთოვლობის ეფექტური მართვა მოითხოვს ინფრასტრუქტურულ ინვესტიციებს, საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებას და საერთაშორისო თანამშრომლობას. საქართველოს შეუძლია ისარგებლოს მეზობელი ქვეყნების გამოცდილებით და განავითაროს საკუთარი სტრატეგიები, რათა მინიმუმამდე დაიყვანოს დიდთოვლობის ზემოქმედება მოსახლეობასა და ეკონომიკაზე.

ამასთან, საქართველო სენდაის სამოქმედო გეგმის ხელმომწერია, რაც ქვეყანას გარკვეულ ვალდებულებებს აკისრებს.

Sendai Framework for Disaster Risk Reduction არის საერთაშორისო დოკუმენტი, რომელიც შემუშავდა 2015 წელს იაპონიის ქალაქ სენდაიში და განსაზღვრავს კატასტროფის რისკის შემცირების გლობალურ სტრატეგიას 2015-2030 წლებისთვის.

გეგმის მთავარი მიზანია კატასტროფების შედეგად ადამიანური მსხვერპლის, ეკონომიკური ზიანისა და ინფრასტრუქტურული ნგრევის შემცირება სახელმწიფოების მიერ პრევენციული ზომების გაძლიერებით.

“სახელმწიფო ვალდებულია, უზრუნველყოს ამ სისტემის ინტეგრაცია თავისი პოლიტიკის დოკუმენტებსა და სამოქმედო გეგმებში, ინვესტიციები ჩადოს ადრეული გაფრთხილების სისტემების ჩამოყალიბებასა და შესაბამისი შესაძლებლობების ზრდაში. ამ სისტემის განვითარებას ითვალისწინებს “სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ” საქართველოს კანონიც” – აღნიშნულია საის მიერ 2023 წელს გამოქვეყნებულ საადვოკაციო დოკუმენტში “ადამიანის უფლებები ბუნებრივი კატასტროფების პირისპირ”.

რა საფრთხეები შეიძლება წარმოიქმნას თოვლის დნობის შემდეგ?

საქართველოს მსგავსი ლანდშაფტის მქონე ქვეყნისთვის დიდთოვლობის შემდეგ უხვი ნალექის დნობა შესაძლოა რამდენიმე მნიშვნელოვან რისკს შეიცავდეს:

1. წყალდიდობები და მეწყრები – მთა-გორიან რელიეფზე თოვლის სწრაფი დნობა იწვევს მდინარეების ადიდებას, რაც წყალდიდობებისა და ნიადაგის ეროზიის რისკს ზრდის. განსაკუთრებით საფრთხილოა მეწყერსაშიში ზონები, სადაც მიწის მასები შესაძლოა ჩამოიშალოს.
2. გზებისა და ინფრასტრუქტურის დაზიანება – დნობის პროცესში დიდი რაოდენობით წყალი აზიანებს გზებს, ხიდებსა და საცხოვრებელ ინფრასტრუქტურას. წყლის ნაკადებმა შეიძლება გამოიწვიოს გზის საფარის დაზიანება და საცხოვრებელი სახლების დატბორვა.
3. ჰიდროელექტროსადგურებზე ზეწოლა – მდინარეებში წყლის დონის სწრაფი მატება დამატებით ზეწოლას ქმნის ჰიდროელექტროსადგურებზე, რაც სისტემის გადატვირთვისა და ავარიული ჩამოშლის საფრთხეს ზრდის.
4. ბუნებრივი ზეგავლენა სოფლის მეურნეობაზე – სასოფლო-სამეურნეო მიწები შესაძლოა დაიტბოროს, რაც ნიადაგის დეგრადაციასა და მოსავლის განადგურებას იწვევს.
5. გრუნტის წყლების დაბინძურება – დნობის შედეგად ჩამოწოლილი დიდი რაოდენობის წყალი შესაძლოა შერეული იყოს ნიადაგში არსებულ ქიმიურ ნაერთებთან, რაც პოტენციურ საფრთხეს უქმნის სასმელ წყლის რესურსებს.
6. თოვლის ზვავები – მაღალმთიან რეგიონებში თოვლის სწრაფმა დნობამ შესაძლოა ზვავის ტრიგერირება გამოიწვიოს, რაც საფრთხეს უქმნის როგორც საცხოვრებელ ადგილებს, ისე ტურისტულ ინფრასტრუქტურას.

ამ რისკების თავიდან ასაცილებლად მნიშვნელოვანია ადრეული გაფრთხილების სისტემების გაძლიერება, მდინარეთა ნაპირგამაგრებითი სამუშაოები, სათანადო დრენაჟის მოწყობა და სწრაფი რეაგირების მექანიზმების შემუშავება.