ხანჭკოლა – გურიის სოფლის მეურნეობის ისტორიიდან

გურიაში ჩვეულებრივ ხანჭკოლას (ხანჭკვალა) ანუ ლუპინუსს (Lupinus) ადრე გაზაფხულზე თესავდნენ. ასევე თესავდნენ შეოდგომაზეც სიმინდის აღების შემდეგ, რა დროსაც მას საკვებად გამოყენებასთან ერთად მიწის განოყიერების დანიშნულებაც ჰქონდა.

„ხანჭკოლა როგორც ძველ რომში, აქაც შემოდგომაზე ითესება”… “1930-იან წლებამდე ხანჭკოლს ბოსტანში თესავენ, თესლს საკვებადაც იყენებდნენ და საჭმელადაც”… “იმ წლებში ოზურგეთის ბაზარში ნახავდით გასაყიდად გამოტანილ მოხარშულ და გარეცხილ ხანჭკოლას (ლუპინის) მარცვლებს”.. “ამჟამად ხანჭკოლი იგივე დანიშნულებით გამოიყენება, მაგრამ მცირე რაოდენობით“ ((Кульжинский, 1934).

ხანჭკოლა თავის თვისებებით უნიკალური კულტურაა მისი მარცვალი პროტეინის შემცველობით აღემატება ისეთ პროდუქტებს, როგორიცაა – რძე, ხორცი, ხორბლის პური, რის გამოც მას თავისი თვისებებიდან გამომდინარე ხორცისა და ყველის მაგივრობა შეუძლია გასწიოს. ხანჭკოლას მარცვალში ცილის შემცველობა 45%-ს აღწევს, რაც გაცილებით უფრო დიდია ვიდრე ხორბალში.

ხანჭკოლა ითესებოდა მწკრივებად – თესლის ჩათესვის სიღრმე მსუბუქ ნიადაგზე 3-5 სმ-ია; მძიმე ნიადაგზე – 2-4 სმ, ჰექტარზე საჭიროა 180-200 კგ თესლი; მარცვლის მისაღებად ითესება ფართო მწკრივებად, როგორც სათოხნი მცენარე, მწკრივებს შორის 45 სმ დაცილებით. ხანჭკოლას პარკები ერთდროულად არ მწიფდება. ადრე მომწიფებული პარკი სკდება და მარცვალი ცვივა. ამიტომ მოსავლის აღება დაწყებული უნდა იქნეს მაშინ, როცა პარკების ნახევარი გამუქდება.

გურიაში თესავდნენ ჩვეულებრივი ხანჭკოლას (Lupinus) და თეთრი ხანჭკოლას (Lupinus albus) გასული საუკუნის 20-იან წლებში ლეონარდ დეკაპრელევიჩი აღნიშნავდა თეთრი ხანჭკოლის (Lupinus albus) მნიშვნელოვან გავრცელებას დასავლეთ საქართველოში კერძოდ კი გურიაში. პეტრე ჟუკოვსკის მიხედვით ჩვეულებრივი ხანჭკოლის ანუ ლუპინუსის (Lupinus) გავრცელების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კერა გახლდათ გურია: „ლუპინუსი, რომლის ადგილობრივი სახელწოდებაა ხანჭკოლა, საქართველოში (გურიაში) უძველესი დროიდან არის ცნობილი, სადაც ითესება შემოდგომით. მოხარშულ მარცვლებს ათავსებენ გამდინარე წყალში, რათა სიმწარე მოაშორონ და მერე იყენებენ საკვებად.“

გურიაში ხანჭკოლას უმთავრესად საჭმელად იყენებდნენ, რისთვისაც მისი სპეციალურად დამუშავება იყო საჭირო, რასაც გურიაში „დაპწნილებას“ უწოდებენ – ნახარშ მარცვლებს მდინარის ჩქარი წყლით დიდხნს რეცხდნენ სიმწრის გასაცლელად, როდესაც მწარე გემო გაუვიდოდა ანუ „გამეიბწნებოდა“ საჭმელად ვარგისიანი ხდებოდა.

(П. Жуковский, 1929)

(Л.Л.Декапрелевич 1926)