ულვაში შეჭრის გამო ატეხილი ხოცვა-ჟლეტა ანუ ორი გადმოცემა ძმათამკვლელი ომის სამარცხვინო ისტორიაზე

ულვაში შეჭრის გამო ატეხილი ხოცვა-ჟლეტა ანუ ორი გადმოცემა ძმათამკვლელი ომის სამარცხვინო ისტორიაზე

.

დიმიტრი ბაქრაძე თავის არქეოლოგიურ მოგზაურობაში უთითებს, რომ მან თავად გრიგოლ გურიელის ოჯახში ნახა ქაიხოსრო I გურიელის (გურიის მთავარი 1641-1660) შეწირულების წიგნის დედანი და აღწერსმის შნაარსს, კერძოდ, როგორ დაესხა გურიელს ვამეხ დადიანი და როგორ აიღო ოზურგეთი. ისევე როგორც ქაიხოსროს მიერ აჭის „საყდარ სიმაგრეში“ ლაშქარის შეყრისა, ოზურგეთში გამაგრებული ოდიშარების დამარცხებისა და მათი დატყვევებისა:

.

„შენს მეტი ღონე აღარ მქონდა და შიგ თქვენს ტაძარშიდ შევიკაზმეთ, მოვედით ოზურგეთს; სასახლეში დამაგრდენ ისინი. დავესხით თავსა, გურული ჩვენი საპატიო კაცები დავირჩინეთ, წამოვიყვანეთ; მეორეს დღეს ციხე-დარბაზი ევიღეთ. გიორგი შოუსტანი, დადიანის ძმა ლიპარტიანი, ჭილაძე, მიქელაძე, ჯიჯავაძენი, ანჩაბაძენი, ჯუმათელი სესიასშვილი სარდალი იყო, – ესენი ყველა დავირჩინეთ. მოვედით თქვენს წინაშე გამარჯვებულნი ძალითა და შეწევნითა შენითა.“

.

ზემოხსენებულთან დაკავშირებით ვიპოვე გურიაში ჩაწერილი ორი გადმოცემა, აქედან პირველი გამოაქვეყნა კარლა სერენამ 1884 წელს ფრანგულ ჟურნალში (Le tour du monde), რომლის მოკლე შინაარსი შემდეგია:

.

იმერეთის მეფეს დადიანი და გურიელი ნადიმზე მიუწვევია. გურიელი იმდენად ბრწყინვალედ და მდიდრულად აღჭურვილ შეკაზმული ამალით ჩასულა მეფესთან, რომ დადიანი განაწყენებულა და ნადიმის დაწყებამდე დასასვენებლად მძნარე გურიელისათვის მის მიგზავნილ კაცს ულვაშის ნახევარი შეუჭრია – „სანამ მის მეტოქეს ეძინა, სიესტას დროს, მან ერთი ულვაში მოაჭრა. ეს ყველაზე საშინელი შეურაცხყოფაა, რაც კი შეიძლება კავკასიაში ადამიანს მიაყენონ.“

.

გაღვიძებული გურიელს მოჭრილ ულვაშზე დაუფიცებია რომ აუცილებლად იძიებდა შურს დადიანზე. სერენას თქმით ულვაშზე დაფიცება მაშინაც შემორჩენილი იყო საქართველოში. გურიელს მოჭრილი ულვაში ყაბალახში გაუხვევია და მეფესთან გამომშვიდობების გარეშე გურიისკენ წამოსულა. დადიანს გურიელის წასვლის მიზეზი უთქვია მეფისათვის, რომელსაც ამ ამბით შეწუხებულს ხალხი დაუდევნებია გურიელისათვის და უკან დაბრუნება უთხოვია, გურიელს მეფისათვის შეუთვლია, რომ უკან არ დაბრუნებდებოდა, დადიანზე კი აუცილებლად იძიებდა შურს.

.

კარლა სერენას გადმოცემა ამის შემდეგ გარკვეულ წილად ემთხვევა კერესელიძის მიერ ლანჩხუთში ჩაწერილ ისტორიის ნაწილს (გამოქვეყნებულია 1897 წელს), რომლის მიხედვით იმერეთის მეფეს სურდა დადიანის და გურიელის შერიგება, რაზეც გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ გურიელიც დათანხმებულა და – „შეუთვალა დადიანს სურვილი მაქვს ჩემი ქალიშვილი შენს ვაჟს მივათხოვოო, რაზეც სამეგრლოს მეფე სიხარულით დათანხმდა და თავისი ვაჟი აღდგომის დღესასწაულზე გურიის მეფესთან გაუშვა. მასთან ჩასულ მეგრელ ბატონიშვილს გურიის მეფემ თავი მოჰკვეთა, ჩადო ზარდახშაში და ხალხს გამოუცხადა ვინც ამ „საჩუქარს“ დადიანს მიუტანს იმას და მის შთამომავლობას აზნაურობას ვუბოძებო. მეფის სურვილის ასრულება იქვე ხალხში მდგომმა ერთმა გლეხმა გვარად ებრალიძემ იკისრა, რომელმაც იცოდა, რომ დადიანისაგან სიკვდილი ელოდა, მაგრამ დიდი სურვილი ჰქონდა მისი შთამომავლობის გააზნაურებისა.“ (კერესელიძე);

.

დახლოებით იგივეა გადმოცემული კარლა სერენასეულ ისტორიაში: გურიელს ებრალიძის ხელით ვერცხლის ზარდახშით გაუგზავნია დადიანისათვის შვილის მოკვეთილი თავი, დადიანს დაკეტილი ზარდახშის გასაღები მოუთხოვია ებრალიძისათვის, რომელსაც უთქვამს – გასაღები ხურჯინში მაქვსო და მის მოსატანად გარეთ გასვლა უთხოვია, გარეთ გამოსული კი გურიაში გამოქცეულა.

.

დადიანს საკეტი ხანჯლის წვერით გაუხსნია და როდესაც შიგნით შვილის მოკვეთილი თავი უნახავს დაუფიცებია, რომ შურს იძიებდა გურიელზე. შემდეგ შეუკრებია სამგრელოს ჯარი, ასევე შეომუკრებია იმერლები, აფხაზები და ჩერქეზები, რომელთა დახმარებითაც თავს დაესხმია გურიას, გაუძარცვია ქვეყანა და გურიელების ოზურგეთის ციხე დარბაზი აუღია.

.

კერესელიძის თქმით კი ბრძოლა ლანჩხუთან მოხდა, რის შემდეგაც ეს ორი ისტორია იყოფა. კერესელიძე უკვე სხვა ისტორიაზე გადადის მოგვითხრობს, რა როგორ მოკლეს გურულებმა სამეგრელოს ჯარის მეთაური ჯაიანი, რაც 1841 წლის გურიის აჯანყების (ე.წ. ხუთი შაურის ბუნტი) ერთი ეპიზოდია და გურული ფოლკლორში ასეა აღწერილი:

.

საყვარელა ვასაძე ვარ,

ხმასან თოფმაც დეიჭექა,

ჯაიანი გადმუარდა

ჭინკზე თავი დაახეთქა. (ა. ღლონტი)

.

სერენას გადმოცემით გურიელს ოზურგეთის დაკარგვის შემდეგ თავი შეუფარებია აჭის “საყდარ სიმაგრეში”, რომელიც მისი გადმოცემით – „დღემდე არსებობს და მაღლა, ბორცვზეა განლაგებული, სადაც მონასტერია“. გურიელს აჭში ჯარი შეუკრებია და ოზურგეთში გამაგრებულ ოდიშარებს თავს დასხმია და გაუმარჯვია. გურიელმა თავმდამსხმელთა მეთაურები ტყვედ აიყვანა, მათი აღჭურვილობა და იარაღი კი აჭის ეკლესიაში ტროფეების სახით მიიტანა – „გურიელმა მისი ტრიუმფის შესახებ საკუთარი ხელით ჩაწერა ცნობა, დღემდე შემორჩენილ დოკუმენტში.“ (სერენა).

.

ძნელია იმის თქმა ვისგან რა პირობებში ჩაიწერა 1881 წელს საქართველოში ყოფნისას კარლა სერენამ ეს ისტორია და ასახავს თუ არა ჩანაწერები რეალურ ფაქტებს, თუმცა ისიც სათქმელია, რომ დიმიტრი ბაქრაძემ 1874 წელს უკვე გამოაქვეყნა “ქახოსროს I-ის წიგნი” თავის გურიაში მოზაურობის მოკლე ანგარიშში, რომელიც გრიგოლ გურიელს მიუღვნა. გრიგოლი კი გარდა იმისა, რომ ოზურგეთში ჩამოსული ყველა სტუმარის მასპინძელი გახლდათ, ამასთანავე წიგნების დიდი მოყვარული და გურიის წარსულის კარგი მცოდნეც იყო. რაც შეეხება გურიელის მიერ დადიანის შვილის მოკვლის ამბავს შემიძლია დანამდვილებით გითხრათ, რომ ეს ისტორია ჩემს ბავშვობაში ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და ამ ამბის სხვადასხვა ვარიანტიც მომისმენია.

.

– Дм. Бакрадзе Археологическое путешествие по Гурии и Адчаре – 1878 г.;

– დიმიტრი ბაქრაძე – არქეოლოგიური მოგზარუობა გურიასა და აჭარაში (1987)

– Le tour du monde. 1884, Semester 1; Par Madame Carla Serena – VOYAGE AU CAUCASE – La Gourie et les Regions de Gori, Borjom et Achalzick;

– СМОМПК 1897 – Смотритель Ланчхутскаго начальнаго училища Д. Кереселидзе – Ланчхутское сельское общество;

– ალექსანდრე ღლონტი – „გურული ფოლკლორი“ 1937;

– გრაიურები (Le tour du monde 1884 – Voyage au Caucase Par Madame Carla Serena) შესრულებულია ერმაკოვის ფოტოებიდან, გარვიორები – ტეილორი და ბერნანდი