ქალი გამომცემელი კაცებით დომინირებულ ინდუსტრიაში – გზა დიდი ოცნებისკენ

„გამომცემლის პროფესია დირიჟორობას ჰგავს. კრეატიულ ადამიანებს ერთმანეთთან აკავშირებ და რაღაც ახალს ქმნი. ამ საქმემ ამით მომხიბლა. ვფიქრობდი, რომ ამქვეყნად ჩემს დანიშნულებას ვამართლებდი”, — გამომცემლობა დიოგენეს დამფუძნებელი თამარ ლებანიძე საქმის წამოწყების დღეებს იხსენებს.

თუ თქვენი სახლის ბიბლიოთეკას გადახედავთ, აუცილებლად იპოვით დიოგენეს ერთ წიგნს მაინც, თუმცა ერთ-ერთი უძველესი ისტორიის მქონე გამომცემლობის ამბავი პირდაპირ წარმატებით არ დაწყებულა.

დიოგენე 1995 წელს თამარ ლებანიძემ 3 მეგობართან ერთად დააარსა, მაგრამ საბოლოოდ, გამომცემლობაში მხოლოდ თვითონ დარჩა. დღეს ის საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციის თავმჯდომარეცაა.

გამომცემლის პირველი ნაბიჯები

თამარი გვიყვება, რომ მეგობრებივით, მასაც შეეძლო, საერთო საქმეზე უარი ეთქვა და თავისი გამომცემლობა დაეარსებინა, თუმცა დარჩენა გადაწყვიტა. მისი თქმით, დიოგენეს კონკრეტული მისია ჰქონდა და უნდოდა, ამ საქმის ერთგული ნებისმიერ ფასად დარჩენილიყო.

“როცა ჩვენი გზები გაიყო, მქონდა განცდა, რომ 16 წლის დედა ვიყავი. იმის გააზრება, რომ დიოგენეზე პასუხისმგებლობა მხოლოდ მე მეკისრებოდა, ჩემთვის დამატებითი მოტივაცია გახდა”, — გვიყვება თამარი.

მიუხედავად იმისა, რომ გამომცემლობაზე პასუხისმგებლობა მთლიანად თამარს დაეკისრა, მას საქართველოს სალიტერატურო სფეროს განვითარებაზე ფიქრი არ შეუწყვეტია და ბევრად მეტის გაკეთებაც კი შეძლო — დიოგენეს წარმატებასთან ერთად მან 1996 წელს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციაც შექმნა, რომელიც დღემდე მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქართული კულტურის განვითარებაში, მათ შორის, აწყობს წიგნის ფესტივალებს, აღნიშნავს 23 აპრილს, როგორც წიგნის საერთაშორისო დღეს, უზრუნველყოფს საქართველოს მონაწილეობას მსოფლიოს საერთაშორისო სალიტერატურო ღონისძიებებში და ხელს უწყობს ლიტერატურის სფეროს მიმართ საზოგადოებაში ინტერესის გაზრდას.

თამარის გამოწვევები კაცებით დომინირებულ საგამომცემლო სფეროში

თამარი თავის პირად გამოცდილებას გვიზიარებს, რაც მან, როგორც 90-იანებში ქალმა გამომცემელმა გამოიარა. საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი გამომცემლობის გზა არც ისეთი იოლი გამოდგა, როგორიც ეს შორიდან ჩანდა. მარტო დარჩენილ თამარს გარშემომყოფი კაცები თანასწორად არ მიიჩნევდნენ — თამარის თქმით, ბიზნესის სფეროში მოღვაწე ქალებს კაცები სერიოზულად არ აღიქვამდნენ. კაცები მეტი სანდოობისა და პატივისცემის ღირსად ითვლებოდნენ, ქალებს კი ხშირად არც კი უსმენდნენ. ამაზე თამარს უამრავი ისტორია აქვს:

“წიგნებით მოვაჭრემ ერთ კაც კოლეგაზე მითხრა, აბა იმას კაცი უნდა ერქვას და შენ ქალიო? — ეს იყო ერთ-ერთი კომიკური “კომპლიმენტი”, რომელიც ცხოვრებაში მიმიღია.

ახლა სოციუმი ბევრად განსხვავდება იმისგან, როგორიც მაშინ იყო, როცა 90-იანებში საქმეს ვიწყებდით. ამ შემთხვევაში ვგულისხმობ არამხოლოდ ეკონომიკურ თუ პოლიტიკურ ფაქტორებს, არამედ საზოგადოების ნეგატიურ დამოკიდებულებას ქალი მეწარმეების მიმართ.

ამ შემთხვევაში კიდევ არაუშავს, მაგ დროს მე მხედავდნენ მაინც, მაგრამ არის სიტუაციები, როდესაც ელაპარაკები კაცს, რომელთან თანამშრომლობასაც გეგმავ და გრძნობ, რომ უბრალოდ ვერ გხედავს, მისი ცნობიერება აიგნორებს შენს არსებობას. ახლა ეს დამოკიდებულება რადიკალურად შეცვლილია, რაც ძალიან მახარებს – ეს უნდა იყოს ხელშემწყობი ფაქტორი ყველა დამწყები ქალი მეწარმისთვის”, – იხსენებს თამარი.

ლებანიძე ყველა დამწყებ ქალ მეწარმეს უსურვებს, რომ გაიაზრონ ის გამოწვევები, რომლებიც საგამომცემლო სფეროში ქალად ყოფნას ახლავს თან, თუმცა მსგავს შემთხვევებს მათი შეჩერების საშუალება არ მისცენ.

ახალი შესაძლებლობები

კოვიდის დროს პრობლემები ყველა სფეროში გაჩნდა. გამონაკლისი არც საგამომცემლო ინდუსტრია ყოფილა — დაიკეტა უამრავი ობიექტი, რამაც წიგნების როგორც დაბეჭდვა, ისე გაყიდვა საგრძნობლად შეამცირა.

თამარის თქმით, ეს სიტუაცია შესაძლებლობად და ონლაინვაჭრობის განვითარების გზად დაინახა.

დიოგენე ჩაერთო EU4Business პროგრამაში “რჩევები მცირე ბიზნესისთვის“, რომელსაც ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD) ახორციელებს. პროგრამის დახმარებით გამომცემლობამ პირველი ონლაინმაღაზია შექმნა.

უკვე შემდეგი ეტაპი სრულიად გამართული ვებგვერდის შექმნა იყო, რომელიც მკითხველებს საშუალებას მისცემდა, ნებისმიერი წიგნი სახლიდან გაუსვლელად შეეძინათ, დაინტერესების შემთხვევაში კი, დიოგენეს ისტორიისა და ავტორების შესახებ ინფორმაციასაც გასცნობოდნენ. ეს გამომცემლობამ ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის DIGITAL RE4M-ის პროგრამის საშუალებით მოახერხა, რომელიც სპეციალურად შექმნილია იმისათვის, რომ დაეხმაროს ქართულ მცირე და საშუალო ბიზნესს ციფრულ ტრანსფორმაციაში და პანდემიის შემდეგ პროცესების აღდგენაში.

თამარი ამ ეტაპს დიოგენესთვის ტრანსფორმაციულ გამოცდილებას უწოდებს, რომელიც დღემდე გრძელდება. ის ასევე აღნიშნავს, რომ ამ პერიოდში გაიზარდა ინტერესი აუდიოწიგნების მიმართ, ელექტრონული წიგნების პლატფორმების გამოყენება კი მკითხველებმა უფრო აქტიურად დაიწყეს.

ევროკავშირის მხარდაჭერით შექმნილი ვებგვერდის დახმარებით დიოგენემ განავითარა ონლაინ ვაჭრობა და არამხოლოდ გამომცემლობის გაყიდვები გაზარდა, არამედ შექმნა საინფორმაციო პლატფორმა მომხმარებლებისთვის. ამან, თავის მხრივ, ხელი შეუწყო ადგილობრივი წიგნის მაღაზიებში მკითხველების მოზიდვას და დიოგენეს პროდუქციის პოპულარიზაციას. ვებგვერდის საშუალებით, გამომცემლობამ კრიზისულ სიტუაციაში მომხმარებლების დაკარგვის ნაცვლად, ახალი მკითხველები მოიზიდა.

“ჩვენთვის ამ მხარდაჭერას უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა, ევროკავშირისთვის კი პრიორიტეტული ის იყო, რომ საგამომცემლო ბიზნესი საქართველოში თანამედროვე ფორმით განვითარებულიყო. ამ გამოცდილებამ ბევრი რამ მოუტანა როგორც გამომცემლობას, ისე მკითხველებს.

პირველ რიგში, გაცილებით კომფორტული გახადა ჩვენი მომსახურება. ეს ერთჯერადი პროექტი არაა და დღემდე გრძელდება. გზადაგზა უამრავი რამის აღმოჩენა, დახვეწა და შეცვლა შეგვიძლია, ამიტომ მუდმივად ცვლილების პროცესში ვართ”, — აღნიშნავს თამარი.

წარმატების დასაწყისი

თამარი იხსენებს დიოგენეს დაარსების პერიოდს და იმდროინდელ პრობლემებსაც. 29 წლიანი არსებობის განმავლობაში გამომცემლობას უამრავი დაბრკოლება გადაულახავს და არაერთი წარმატებისთვისაც მიუღწევია. საბჭოთა კავშირი ახალი დაშლილი იყო, როდესაც თამარი ამ რთულ საქმეს შეეჭიდა. ის იხსენებს, რომ მაშინ, როდესაც გამომცემლობა დაარსეს, თბილისში სულ რამდენიმე წიგნის მაღაზია არსებობდა, ბევრი წიგნი არ ითარგმნებოდა და წიგნების ტირაჟიც ცოტა იყო. იმ დროს წელიწადში 300 ეგზემპლარის გაყიდვა უკვე დიდ მიღწევად ითვლებოდა.

გამოწვევებზე საუბრისას, თამარი იხსენებს, რომ საბჭოთა კავშირში გამომცემლის პროფესია უბრალოდ არ არსებობდა, ამიტომ როდესაც ამ საქმეს შეეჭიდა, საზოგადოებისთვის ეს სფერო ძალიან უცხო და ახალი იყო.

“მე ვთვლი, რომ ნამდვილი მკითხველი, როგორც ასეთი, ყველა ეპოქაში ერთი და იგივეა და მათი რიცხვი ძალიან მცირეა, თუმცა 90-იანებთან შედარებით, დღეს მთლიანად საზოგადოების ფენაა შეცვლილი. მაშინ წინა პლანზე სასიცოცხლოდ აუცილებელი საკითხები იყო წამოწეული, არ არსებობდა წიგნების ყიდვის არც ფინანსური საშუალება და არც კულტურული სივრცეები, რომლებიც ახლა გაჩნდა.

თუ მაშინ მოსახლეობის იმ ნაწილის რიცხვი, რომელსაც აინტერესებდა კულტურა, ესწრებოდა სპექტაკლებს, კითხულობდა წიგნებსა და დადიოდა მუზეუმში, მინიმუმამდე იყო დაყვანილი, დღეს ქართულ საზოგადოებაში ამ ადამიანების რაოდენობა საგრძნობლადაა გაზრდილი”, — გვიხსნის გამომცემელი.

დიოგენემ წლების განმავლობაში ათასობით წიგნი გამოსცა და არაერთი შესანიშნავი თარგმანითა თუ ორიგინალური ნაწარმოებით დაგვამახსოვრა თავი, თუმცა გამომცემლობის მიღწევები მხოლოდ ამით არ მთავრდება.

დიოგენემ დააარსა ლიტერატურული კონკურსი პენმარათონი, რომელიც 22 წლის წინ დაიწყო და უკვე 8-ჯერ გაიმართა. პენმარათონი, იმასთან ერთად, რომ ერთ-ერთი უძველესი ქართული ლიტერატურული კონკურსია, თავისი ფორმატითაც გამოირჩევა — მისი იდეა ისაა, რომ მწერლებმა გარესამყაროსგან იზოლირებულად შეზღუდული დროის განმავლობაში განსაზღვრული ამოცანის შესაბამისად მხატვრული პროზის ნიმუში დაწერონ.

დიოგენე, როგორც ღირებულება

თამარი მომავალში წიგნების მაღაზიის ფიზიკურ სივრცეში ხელახლა გახსნასაც გეგმავს. ის გამომცემლობის მთავარ ღირებულებებზეც საუბრობს და დიოგენეს სახელის ისტორიასაც გვიმხელს.

“ჩემთვის ყველაზე სასიამოვნო ისაა, რომ, რაც დრო გადის, გამომცემლობა დიოგენე ღირებულებებით სულ უფრო ემსგავსება ყველაზე ცნობილ დიოგენეს ანტიკური სამყაროდან.

მთავარი, რაც გვინდა, რომ დიოგენემ დატოვოს, ისაა, რომ ადამიანებს კითხვების დასმა და პასუხების ძიება შეეძლოთ და მიიღონ ცოდნა, რომელიც სიკეთეს მოხმარდება. მგონი, დიოგენეს მკითხველი ზუსტად მიხვდება, რასაც ვგულისხმობ”, — ამბობს თამარი.

თამარი მუდმივად ცდილობს, რომ სიახლეებს არ ჩამორჩეს, დიოგენეს განვითარებაზე იზრუნოს და გვიმხელს, რომ მას და დიოგენეს გუნდს წინ კიდევ უფრო დიდი გეგმები აქვთ.