“იყო ერთი ბიჭი, გვარად ჯაბადარი, კახეთიდან, გაიტაცეს ან გაყიდეს ირანში…” – ქართული წარმოშობის მხატვრის ისტორია და ნამუშევრები, რომელიც მისი ეპოქის შედევრებად მიიჩნევა

ალი-ყული ჯა­ბა­და­რი მსოფ­ლიო კულ­ტუ­რულ მემ­კვიდ­რე­ო­ბას შე­მორ­ჩა, რო­გორც ირა­ნე­ლი მხატ­ვა­რი, თუმ­ცა ის იყო სა­ქარ­თვე­ლო­დან, ქარ­თვე­ლი, რა­საც მოწ­მობს რო­გორც მისი შე­მოქ­მე­დე­ბის ცალ­კე­უ­ლი მო­ტი­ვე­ბი, ასე­ვე წარ­წე­რე­ბი მის მიერ შეს­რუ­ლე­ბულ მი­ნი­ა­ტი­უ­რებ­ზე. ცხოვ­რობ­და და მოღ­ვა­წე­ობ­და XVII სა­უ­კუ­ნე­ში, იყო ევ­რო­პულ – აღ­მო­სავ­ლუ­რი სტი­ლის მხატ­ვა­რი, არ ჩა­მო­უ­ვარ­დე­ბო­და კი არა და, ერთ – ერთი პირ­ვე­ლიც იყო იმ ეპო­ქის მხატ­ვრო­ბა­ში.

შე­მორ­ჩე­ნი­ლია მის მიერ შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი 8 მი­ნი­ა­ტი­უ­რა – მე­ფის კა­რის ცხოვ­რე­ბი­სა და ნა­დი­რო­ბის სცე­ნე­ბი, ერთ მათ­გან­ზე აღ­ნიშ­ნუ­ლია შეს­რუ­ლე­ბის ად­გი­ლი – ყაზ­ვი­ნი და თა­რი­ღი 1674. მრა­ვალ­ფი­გუ­რი­ა­ნი კომ­პო­ზი­ცი­ე­ბი შეს­რუ­ლე­ბუ­ლია გვი­ან­დე­ლი ირა­ნუ­ლი მი­ნი­ა­ტი­უ­რის ტრა­დი­ცი­ე­ბის მი­ხედ­ვით. შე­იმ­ჩნე­ვა და­სავ­ლეთ ევ­რო­პის ხე­ლოვ­ნე­ბის ცალ­კე­უ­ლი მო­ტი­ვე­ბიც. რო­გორც უკვე აღ­ვნიშ­ნეთ, მი­ნი­ა­ტი­უ­რებ­ზე არის ქარ­თუ­ლი წარ­წე­რე­ბი. შეს­რუ­ლე­ბის ხა­რის­ხით ჯა­ბა­და­რის მი­ნი­ა­ტი­უ­რე­ბი უტოლ­დე­ბა იმ­დრო­ინ­დელ სა­უ­კე­თე­სო ირა­ნულ მი­ნი­ა­ტი­უ­რე­ბის ნი­მუ­შებს.

ალი ყული ჯა­ბა­და­რი დო­კუ­მენ­ტებ­ში იხ­სე­ნი­ე­ბა ფსევ­დო­ნიმ “ალი-ფა­რან­გით“, რო­გორც ირ­კვე­ვა, სპარ­სუ­ლად “ფა­რან­გი“ ნიშ­ნავს “და­სავ­ლელს“, “ევ­რო­პელს“, ხოლო მხატ­ვრე­ბის­თვის ეს და­ხა­სი­ა­თე­ბა ნიშ­ნავ­და ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში ევ­რო­პუ­ლი სტი­ლის მიმ­დე­ვა­რო­ბას. იგი მარ­თლაც რა­დი­კა­ლუ­რად ნერ­გავ­და სპარ­სულ ფერ­წე­რა­ში ევ­რო­პულ მხატ­ვრულ ხერ­ხებს, სტი­ლის­ტი­კა­სა და სი­უ­ჟე­ტებს.

• “ფე­ის­ბუ­ქის“ პი­რად გვერ­დზე მხატ­ვა­რი მაია კი­კა­ბი­ძე წერს:

“იყო ერთი ბიჭი, გვა­რად ჯა­ბა­და­რი კა­ხე­თი­დან, გა­ი­ტა­ცეს ან გა­ყი­დეს ირან­ში მო­ნად, მისი ფი­ზი­კუ­რო­ბით და ნი­ჭით შა­ჰის კარ­ზე მოხ­ვდა და იყო მხატ­ვა­რი, ილუსტრა­ტო­რი და ფერმ­წე­რი. მისი ნა­მუ­შევ­რე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში მე არ მი­ნა­ხავს, არც ვიცი, გვაქვს თუ არა, მაგ­რამ არის მსოფ­ლი­ოს წამ­ყვა­ნი ქვეყ­ნე­ბის დიდ გა­ლე­რე­ებ­ში, მათ შო­რის მეტ­რო­პო­ლი­ტე­ნის მუ­ზე­უმ­ში, ლონ­დონ­ში, გერ­მა­ნი­ა­ში, საფ­რან­გეთ­ში, სან­ქტ-პე­ტერ­ბურ­გის “ერ­მი­ტაჟ­ში“… სწო­რედ ამ უკა­ნას­კნელ­ში ინა­ხე­ბა მი­ნი­ა­ტუ­რა, რო­მელ­ზეც ქარ­თუ­ლად და­უ­წე­რია ორი პერ­სო­ნა­ჟის სა­ხელ-გვა­რე­ბიც“.

ირა­ნუ­ლი წყა­რო­ე­ბის მი­ხედ­ვით, მისი ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი ცნო­ბე­ბი ასე­თია:

ალი ყული და­ბა­დე­ბუ­ლა ის­პა­ჰან­ში, უმ­სა­ხუ­რია შა­ჰე­ბის – თახ­მას­პე II-სა (1704 – 1736) და ნა­დირ შა­ჰის (1688 – 1747) კარ­ზე, “ნა­კაშ-ბა­შის“ – სა­მე­ფო კა­რის მთა­ვა­რი მხატ­ვრის რან­გში.

ირან­ში, მუ­ჰა­მად ზა­მან­თან ერ­თად, იგი მი­იჩ­ნე­ვა XVII სა­უ­კუ­ნის ბო­ლო­სა და XVIII სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყი­სის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვან მხატ­ვრად. ორი­ვე მათ­გა­ნის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში იგ­რძნო­ბა ეკ­ლექ­ტი­კის კვა­ლი – ტრა­დი­ცი­უ­ლი სპარ­სუ­ლი ხერ­ხე­ბი­თა და ევ­რო­პუ­ლი ნო­ვა­ცი­ე­ბით.

სპე­ცი­ლის­ტე­ბი აღ­წე­რენ, რომ ჯა­ბა­და­რი ოს­ტა­ტუ­რად იყე­ნებ­და შუქ-ჩრდი­ლე­ბის მო­დე­ლი­რე­ბი­სა და პერ­სპექ­ტი­ვის კა­ნო­ნებს. ყვე­ლა მისი ნა­მუ­შე­ვა­რი, რო­მელ­საც აქვს ავ­ტო­რის ხელ­მო­წე­რა, ქა­ღალ­დზე შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი მი­ნი­ა­ტუ­რაა; ისი­ნი მო­ი­ცა­ვენ პე­რი­ოდს 1660-1717 წლებს შო­რის. მათი თე­მა­ტი­კა სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რია: შაჰ სუ­ლე­ი­მა­ნის ცხოვ­რე­ბის სცე­ნე­ბი­დან – შიშ­ველ “მძი­ნა­რე ნიმ­ფამ­დე“. მხატ­ვრის ნა­მუ­შევ­რე­ბი ინა­ხე­ბა პა­რი­ზის, გი­მის, მეტ­რო­პო­ლი­ტე­ნის, პე­ტერ­ბურ­გის და სხვა მუ­ზე­უ­მებ­ში.

ambebi.ge